Zvezdara | Imena beogradskih kvartova

Ako se Voždovac smatra južnom kapijom Beograda, onda bi se opština Zvezdara, po istom principu, mogla smatrati istočnom kapijom našeg glavnog grada.

Sa svoja 32 kvadratna kilometra površine Zvezdara spada u manje beogradske opštine, ali bi po broju stanovnika, kojih ima više od 150 000, mogla stati rame uz rame sa najvećim gradovima Srbije.

Zanimljiv naziv ovaj deo Beograda duguje Astronomskoj opservatoriji koja je 1931. godine podignuta na mestu koje i danas predstavlja najvišu tačku urbanog Beograda (249 metara), a nalazi se u Zvezdarskoj šumi. Naime, u ono vreme poznato pod imenom Veliki Vračar, brdo na kome je nikla prva moderna opservatorija u Jugoslaviji prozvano je među meštanima „Zvezdarnica“, da bi u narednim godinama čitav ovaj deo grada, pa i sama opština, dobili i zvanično ime Zvezdara.

Od Malog i Velikog Mokrog luga na periferiji grada, do Vukovog spomenika odakle počinje strogi centar Beograda, Zvezdara obuhvata više urbanih kvartova različitih po fizionomiji, starosti, vremenu naseljavanja, a najviše od svega – po krajnje interesantnim nazivima.

Vukov spomenik

Relativno mali, ali za stanovanje verovatno najatraktivniji kvart Zvezdare, jeste Vukov spomenik. Naslonjen na sam centar grada, ograničen ulicama Dimitrija Tucovića, Tršćanskom, Bulevarom kralja Aleksandra i Ruzveltovom, ovaj kraj nosi ime po velepnom spomeniku posvećenom Vuku Stefanoviću Karadžiću, a podignutom 1937. godine, na obodu parka Ćirila i Metodija. U ovom kvartu se, nedaleko od spomenika, danas nalazi i sedište gradske opštine Zvezdara.

Slavujev venac

Između tzv. „Dimitrijale“ i Novog groblja, odnosno Ruzveltove i Topličke ulice nalazi se mali kvart nazvan po istoimenoj ulici koja se nalazi u njegovom središnjem delu – Slavujev venac. I ako je venac već ustaljen naziv za ulice koje imaju lučni oblik pružanja, interesantno je zašto je taj venac baš slavujev (mada bi se lako moglo i pretpostaviti). Razlog naravno leži u činjenici da je, pre izgradnje i urbanizacije, ovaj deo Beograda bio nenaseljen, šumovit i poznat po pesmi slavuja. Sa širenjem grada, slavuji su odleteli u mirnije predele, ali je za njima ostao interesantan toponim i danas.

Bulbulder

U vezi sa slavujima, iako se to u prvi mah ne bi moglo pretpostaviti, je i naziv susednog kvarta koji nosi naziv Bulbulder. Naime, ovaj naziv izveden je od turskih reči „bulbul“ (slavuj) i „dere“ (dolina) i u prevodu bi značio Slavujeva dolina. Kada se uzme u obzir da je nekada ovim delom grada proticao Bulbulderski ili Slavujev potok (trasom ulice Dimitrije Tucovića), objašnjenje dobija pun smisao. Potok je, nažalost, odavno sproveden u podzemlje ali kvart između ulica Topličke, Svetog Nikole, Varovničke i Dimitrija Tucovića, na ponos svojih žitelja i dalje nosi autentični naziv turskog porekla.

Đeram

Deo Zvezdare koji se proteže usko uz Bulevar kralja Aleksandra, a između ulice Branka Krsmanovića i nekadašnjeg tramvajskog depoa, naziva se Đeram. Opšte je poznato da đeram predstavlja drevnu napravu za vađenje vode iz bunara i da je njegova pojava vezana uglavnom za ravničarsko područje Vojvodine. Pa otkud onda „đeram“ na sred Bulevara, gde nema ni ravnice, ni bunara?! Objašnjenje leži u činjenici da se na mestu današnjeg Đerma nekad nalazila trošarina – jedan od brojnih punktova na tadašnjim obodima Beograda na kojima se vršila naplata takse za ulazak u grad. Rampa koja se naizmenično podizala i spuštala podsećala je meštane na đeram, pa je tako, veruje se, i čitav kraj dobio ime.

Lion

Lion je jedan od tri susedna mikro-kvarta koji nose naziv po legendarnim kafanama koje su decenijama bile glavni orijentir i simbol određenih delova Zvezdare. Kafana „Lion“, u periodu između dva svetska rata, nalazila se na uglu ulice Miloša Zečevića i Bulevara kralja Aleksandra i bila je omiljeno mesto okupljanja tadašnjih gradskih činovnika, učitelja i oficira. Nažalost, ne zna se pouzdano šta je vlasnika ove kafane inspirisalo da svoj ugostiteljski objekat nazove po lepom francuskom gradu, ali se može da pretpostaviti da bi posleratni zanos i veliko srpsko-francusko prijateljstvo koje se izrodilo u Velikom ratu, moglo biti objašnjenje. Lion je odrednica koja se i danas koristi za ovaj deo Zvezdare i nekoliko okolnih ulica na severoistočnoj strani Bulevara.

Lipov ’lad

Prekoputa Liona (neki bi rekli da je i njegov deo), a paralelno sa najdužom beogradskom ulicom, u uskom pojasu od Bregalničke do ulice Stanislava Sremčevića, proteže se kraj pod nazivom Lipov ’lad. Ime je dobio po, takođe čuvenoj, istoimenoj kafani nešto novijeg datuma, koja se i danas nalazi na uglu Gvozdićeve ulice i Bulevara.

„Cvetko“

Kada se od „Lipovog ’lada“ Bulevarom nastavi prema Mokrom lugu, posle jednog kilometra ulazi se u kraj koji se tradicionalno naziva „kod Cvetka“. Tu se danas nalazi i Cvetkova pijaca, prekoputa nje Cvetkov bazar, a na mestu bazara nekada je bila čuvena Cvetkova mehana, po kojoj ovaj kraj (ograničen Bulevarom kralja Aleksandra, te ulicama Vjekoslava Kovača, Živka Davidovića i Deskaševom), nosi naziv. A ko je bio Cvetko?! Cvetko Jovanović bio je ugostitelj koji se krajem 19. veka, trbuhom za kruhom, doselio iz okoline Ohrida u Beograd, tačnije njegovu daleku periferiju u to vreme. Zaradivši nešto novca kupio je malo zemlje, podigao kuću i kafanu, verovatno ni ne sluteći da će se jednog dana po njemu zvati jedan od najprepoznatljivijih delova Zvezdare. Cvetkovi potomci i danas žive u ovom kraju, kao zvezdarski starosedeoci u pravom smislu.

Konjarnik

Naselje koje najvećim delom pripada opštini Zvezdara, a delimično zalazi i u Voždovac, ima krajnje zanimljivu istoriju u kojoj se, između ostalog, krije i poreklo njegovog imena. Naime, kada je posle Oktobarske revolucije talas ruskih emigranata preplavio Evropu nekoliko stotina njih nastanilo se i na području današnjeg Konjarnika. Kuriozitet je da to nisu bili „obični“ Rusi, već Kalmici, zapadno-mongolsko pleme pretežno budističke vere, koje je bilo odano ruskom caru. Poznati kao vrsni konjanici, svoje konje napasali su na okolnim livadama pa je tako čitav kraj vremenom prozvan Konjarnik. Danas ovo naselje spada u najveća na Zvezdari i sastoji se iz nekoliko krajeva: Konjarnik 1 (između Ustaničke i autoputa, odnosno Vojislava Ilića i Janisa Janulisa), Konjarnik 2 i 3 (severno i južno od Ustaničke ulice), Rudo (tri prepoznatljiva solitera poznata i kao „Istočna kapija Beograda“), Učiteljsko naselje (između ulica Pljevaljske i Mis Irbijeve) i Denkova bašta (između ulica Mis Irbijeve i Ljube Davidovića).

Mirijevo

Uz Konjarnik, najveće i najmnogoljudnije naselje Zvezdare je Mirijevo, kome pripada najistočniji deo urbanog Beograda. Mirijevo je naselje sa dugom istorijom, iz vremena kada je još bilo predgrađe glavnog grada. U istoriografiji ovog naselja pojavljuju se različite varijante njegovog imena, pa se o poreklu istog ne može sa sigurnošću zaključivati ni danas. Ipak, kako se u korenu većine arhaičnih toponima nalazi reč „mir“, moglo bi se pretpostaviti da je današnje ime naselja poteklo od prijatnog osećanja smirenosti životom u nekada izrazito pitomom i šumovitom kraju, van gradskih tokova i glavnih drumova. Druga realna teorija poreklo imena Mirijeva objašnjava naseljavanjem stanovništva iz makedonskog sela Mirovo, koje je, bežeći pred turskom najezdom, došlo u ove krajeve. Danas je Mirijevo veliko i urbano gradsko naselje koje čini nekoliko celina: Staro Mirijevo (severno i južno od ulice Vitezova Karađorđeve zvezde), Mirijevo 2 (između ulica Mirijevski venac i Matice srpske), Mirijevo 3 i 4 (istočno od ulice Matice srpske, odvojeno ulicom Semjuela Beketa) i Orlovsko naselje (pretežno romsko naselje istočno od Mirijevskog bulevara).

Zeleno brdo

Zeleno brdo je naziv za deo Zvezdare koji povezuje Mirijevo sa Mokrim lugom, smešten između ulica Matice srpske i Bulevara kralja Aleksandra. Nije teško pretpostaviti da ime ovog dela Beograda potiče od zelenila, ali je interesantno da Zeleno brdo, za razliku od mnogih delova današnjeg Beograda, nije bilo pod šumom, već jedna prostrana livada pokrivena zelenom travom u toku najvećeg dela godine.

Mokri lug

Zvezdarska naselja koja se naslanjaju na opštinu Grocka, a međusobno ih razdvaja dolina Mokroluškog potoka u kojoj je smešten autoput E70, nazivaju se Mali (severno od autoputa) i Veliki mokri lug (južno od autoputa). Nekada klasična sela na obodu Beograda, formirana nakon srpskih ustanaka namenskim naseljavanjem stanovništva iz jugoistočne Srbije, danas predstavljaju u najvećoj meri urbanizovana naselja sa kompletnom gradskom infrastrukturom. Istina, u njima i dalje dominiraju kuće, bašte, dvorišta, zabrani i lugovi, po kojima upravo i nose ime. Ali zašto mokri?! Razlog su mnogobrojni izvori potoka i potočića čije su vode završavale u Mokroluškom potoku, a koje danas, zajedno sa njim, teku ispod asfalta, kroz gradsku kanalizaciju.

Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Zemun

Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Palilula

Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Čukarica