Vračar | Imena beogradskih kvartova

Centralna gradska opština, zasigurno i najpopularnija za život u glavnom gradu, jeste Vračar.

Sa svega 3 kvadratna kilometra površine, Vračar je najmanja i najgušće naseljena beogradska opština, ali zbog svog odličnog položaja u širem centru grada, dobre povezanosti i imidža koji uživa poslednjih dvadesetak godina, predstavlja najatraktivniji rezidencijalni deo Beograda.

Iako se još u 16. veku spominje kao beogradska mahala, o poreklu imena ove opštine ima više predanja (po vračarama, vrapcima, junaku pod imenom Vračar, itd), ali nijedno od njih se ipak ne može prihvatiti kao istorijska činjenica.

Ono što je izvesno je da se Vračarom nekada nazivalo brdo na kome je danas smešten Tašmajdanski park, čijim se grebenom proteže današnji Bulevar kralja Aleksandra, a ne uzvišenje na koje je danas smešten hram Svetog Save, kako se obično misli.

Širenjem Beograda, delovi grada su dobijali nove i menjali svoje postojeće konture. U tom složenom procesu urbanizacije Vračar se „šćućurio“ i sačuvao u centralnom gradskom jezgru, svojim specifičnim duhom sve više privlačeći kako postojeće, tako i „nove“ Beograđane.

I pored male površine, Vračar ima svoje svoje brojne kvartove čije granice nisu jasno definisane, ali žive u svesti Vračaraca, naročito onih starijih.

Crveni krst

Deo Vračara, koji istina jednim manjim delom pripada i Zvezdari, naziva se Crveni krst i obuhvata deo grada između zvezdarskih kvartova Liona i Đerma, zatim Kalenića, Čubure i Neimara, odnosno Pašinog (Lekinog) brda na Voždovcu. Naziv ne nosi po čuvenoj svetskoj humanitarnoj organizaciji, već po jednom od najstarijih spomenika u Beogradu, čuvenom Vozarevom krstu. Autor ovog spomenika je Gligorije Vozarević, prvi beogradski bibliotekar i izdavač. Istražujući i smatrajući da su mošti Svetog Save spaljene baš na tom mestu, Vozarević je sredinom 19. veka podigao veliki drveni krst koji se danas nalazi na skveru gde se okreću autobuske linije 22 i 83. Kako je drveni krst bio ograničenog veka, gradske vlasti su drveni krst zamenile kamenim, crvenkaste boje. Više puta restauriran u minulim decenijama, krst je uvek zadržavao svoju prepoznatljivu boju i vremenom postao simbol ovog dela Beograda.

Kalenić

Idući prema centru grada Mileševskom ulicom, na Crveni krst se nastavlja Kalenić – kvart koji obuhvata neposrednu okolinu najpoznatije (istoimene) beogradske pijace i Parka Petra Bojovića. Da li je kraj dobio ime po pijaci, ili pijaca po kraju, pitanje je poput onog o starosti kokoške i jajeta. Činjenice kažu da je u ovom delu grada, krajem 19. veka, imanje imao Vlajko Kalenić, bogat ali skroman čovek, veliki dobrotvor koji je pred kraj života svoju imovinu zaveštao gradu. Stoga danas čitav ovaj kraj i jedna od njegovih centralnih ulica, pijaca i čuvena kafana – nose naziv Kalenić.

Čubura

Kada se od Crvenog krsta krene prema Slaviji ulicom Cara Nikolaja Drugog, posle nekih pola kilometra stiže se na Čuburu, legendarni vračarski kvart ovekovečen i u mnogim domaćim filmovima. Obuhvatajući nekolicinu ulica u okolini Čuburskog parka, ime ovog kvarta je romskog porekla i datira iz vremena kada je ovaj deo Vračara bio „teška“ periferija grada, naseljena uglavnom Romima. Naime, udolinom kojom se danas proteže Južni bulevar, pre stotinak godina proticao je potok. Bez obzira na znatno manju površinu tadašnjeg Beograda, voda u potoku je ipak bila mutna i neispravna za piće. Kako je vodovod u ovom delu grada u to vreme bio misaona imenica, Romi su bili prinuđeni da pronađu izvor vodosnabdevanja. Prečišćavanje vode iz jednog izvora na početku današnjeg Južnog bulevara vršili su pomoću visokog bureta sa izvađenim dnom, čime su dobijali relativno bistru i čistu vodu. Kako se na romskom jeziku за visoko bure kaže „učoburo“, vremenom se u govoru ustalio izraz čubura, po kome je i kraj dobio ime.

Gradić Pejton

Legendarni i nadaleko prepoznatljivi deo Čubure naziva se Gradić Pejton i predstavlja kompleks od četrdesetak zanatskih radnjica na malom prostoru, gotovo identičnih po izgledu, a izgrađenih početkom 70-ih godina prošlog veka. Jedinstvena arhitektonska celina predstavlja svojevrsni kvart u kvartu, a naziv nosi ni manje ni više nego po američkom romanu, kasnije i popularnoj TV seriji „Gradić Pejton“, koja se prikazivala u SFRJ sredinom 70-ih. Između serije i čuburskog kvarta, istina, nema nikakve posebne korelacije, ali je popularnost iste među Čuburcima bila toliko velika da su ovaj zanatlijski „gradić“ od milja prozvali Pejton.

Neimar

Spuštajući se od Čubure prema Južnom bulevaru, prelaskom Šumatovačke ulice stiže se u kraj koji se naziva Neimar, a čiji centralni deo predstavlja raskrsnica ulica Maksima Gorkog i pomenutog bulevara. Za život i danas vrlo prijatan kraj, Neimar je kvart u kome su porodične vile i vikendice gradili ugledni Beograđani s početka 20. veka. Prvobitno ime ovog dela Beograda bilo je Kotež Neimar, upravo zbog ovih kuća (cottage), da bi sa izgradnjom istoimenog naselja na levoj obali Dunava u upotrebi ostao samo Neimar – po građevinskom preduzeću koje je 20-ih godina otkupilo ovo zemljište od privatnog vlasnika i počelo plansku gradnju novog rezidencijalnog dela Beograda.

Savinac

Od vrha vračarskog brda, na kome je smešten velelepni Hram Svetog Save, prema Trgu Slavija, a između Bulevara oslobođenja i Makenzijeve ulice, prostire se kraj pod nazivom Savinac. I dok oko njegovog imena nema nikakve dileme, mnogima će biti nepoznato da se ovaj deo Beograda krajem 19. veka nazivao Englezovac. Tada je znatno područje u okolini današnje Slavije bilo u vlasništvu škotskog humanitarca i misionara Frensisa Makenzija, koga su Beograđani nazivali Englezom. Makenzi je u Srbiju došao za vreme srpsko-turskih ratova 1876-1878 i ostao u njoj do smrti. Bio je službenik britanske ambasade i ugledna ličnost u beogradskoj čaršiji. Zemljište koje je kupio tada je bilo tek močvarište na gradskoj periferiji, a danas jedna od centralnih tačaka Beograda.

• Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Rakovica
• Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Zemun
• Kako su nastala imena beogradskih kvartova | Savski venac

Cvetni trg

Omanji skver u trouglu ulica Njegoševe, Kralja Milana i Svetozara Markovića, nekada je bio velika cvetna i zelena pijaca, posle Zelenog venca tek druga ove vrste u Beogradu. Izuzev nekoliko lepih zgrada s kraja 19. veka („Društvo za ulepšavanje Vračara“), ovaj deo Vračara pretvoren je u manji trg sa mnoštvom kafića u čijem se centralnom delu nalazi najstariji hrast u Beogradu, svojevrsni botanički spomenik prirode.

Krunski venac

Relativno mali kvart koji se odnosi na prostor duž Krunske ulice i njenu neposrednu okolinu, naziva se Krunski venac i predstavlja jedan od najočuvanijih delova starog predratnog Beograda. Štaviše, početkom 20. veka u ovoj ulici je zakonom bila propisana izgradnja isključivo rezidencijalnih vila. Mnoge od njih opstale su i do današnjih dana čineći Krunski venac i Krunsku ulicu jednom od najlepših u Beogradu.

Grantovac

Paralelno sa Krunskim vencem, između Krunske, Njegoševe, Molerove i Beogradske ulice, prostire se kvart gotovo zaboravljenog naziva – Grantovac. Iako malo ko danas upotrebljava ovaj izraz za kraj oko Njegoševe ulice, interesantno je podsetiti se porekla njegovog imena. A ono se krije u činjenici da je na ovom mestu krajem 19. veka svoj privatni posed imao vice-konzul SAD Edvard Maksvel Grant. Nakon što je imanje izdelio na preko sto manjih placeva koje je prodavao, počelo je i podizanje kuća i vila. Većina njih iz tog vremena nije sačuvana, uz izuzetak nekolicine zdanja u Smiljanićevoj ulici.