Najlepše osmanske građevine u Beogradu | Staro(beo)gradske priče

Od pada Beograda 1521. godine, kada je nakon višedecenijskih, bezuspešnih opsedanja naš glavni grad postao deo Otomanske imperije (u eri slavnog sultana Sulejmana Veličanstvenog), pa sve do 1867. godine kada je Knez Mihailo Obrenović konačno „ispratio“ Turke iz grada, prošlo je više od 350 godina.

Gotovo tri i po veka, sa povremenim ugarskim i austrougarskim „epizodama“, Beograd je bio tipična turska varoš, podeljena u džemate i mahale, kojima je dominirala orijentalna arhitektura prošarana džamijama sa visokim minaretima (čak 273), hamamima, karavan-sarajima i ostalim građevinskim pojavama karakterističnim za Otomansko carstvo.

Nažalost, kao jedan od najrazaranijih gradova u istoriji sveta, Beograd do danas nije mnogo toga sačuvao. Većina ovih specifičnih građevina nestala je u vihoru mnogobrojnih ratova, druge su svesno rušene u oslobodilačkom „zanosu“, dok su treće preinačene da liče na evropska zdanja.

Stoga, danas ima neverovatno malo materijalnih tragova otomanske epohe u Beogradu.

Bajrakli džamija

Bajrakli džamija nalazi se u Gospodar Jevremovoj ulici broj 11, na gornjem Dorćolu. Sagrađena je krajem 16. veka i predstavlja jedan od najstarijih verskih objekata u Beogradu. Više puta u istoriji je skrnavljena i obnavljana, a nakon austrijskog osvajanja Beograda, pod Eugenom Savojskim, preinačena je u katoličku crkvu. U ovih 20-ak godina austrougarske vladavine Beogradom (1717-1739), uništen je i najveći broj osmanskih građevina u Beogradu.

Bajrakli džamija nosila je razna imena, obično po zadužbinarima koji su je obnavljali, a današnje ime nosi od kraja 18. veka. Ovo je i jedini aktivni islamski objekat u Beogradu, a u sklopu njega nalazi se i medresa - islamska verska škola. Nakon nemira na Kosovu i Metohiji, u martu 2004. godine, džamija je zapaljena, u znak odmazde na paljenje i rušenje pravoslavnih crkava i manastira na Kosmetu, ali je u godinama nakon toga u najvećoj meri i obnovljena. Odnedavno, u okviru manifestacije Noć muzeja, džamija jednom godišnje otvara vrata i za neislamske posetioce i turiste.

Šeih-Mustafino turbe

Šeih-Mustafino turbe nalazi se na uglu ulica Braće Jugovića i Višnjićeve, ispod Studentskog parka. Ovaj mauzolej podignut je 1783. godine u čast derviša Šeih Mustafe, koji je u njemu i sahranjen. Nakon više vekova nebrige i zapuštenosti, turbe je obnovljeno 2013. godine a od 2015. godine otvoreno je i za posetioce, u okviru manifestacije Noć muzeja.

Planetarijum

Beogradski Planetarijum naizgled nema nikakve veze sa osmanskom arhitekturom. Ali, ako pogledamo malo bolje, shvatićemo da se radi o turskom parnom kupatilu, hamamu, naknadnim radovima prilagođenom za potrebe Planetarijuma, kojim od 1970. godine upravlja astronomsko društvo „Ruđer Bošković“. Staro tursko kupatilo u kome je smešten Planetarijum nalazi se u Donjem gradu Kalemegdanske tvrđave i sagrađeno je u 18. veku. Osim kupole tipične za arhitekturu turskih hamama, ničim ne podseća na orijentalnu građevinu.

Ali-pašino turbe

Damat Ali-pašino turbe nalazi se u Gornjem gradu Kalemegdanske tvđave. Turbe, samo po sebi, predstavlja svojevrsnu islamsku kapelu. Ova je podignuta 1784. godine na mestu gde je sahranjen Damat Ali paša, veliki vezir Osmanskog carstva u periodu 1713-1716. U turbetu su sredinom 19. veka sahranjena i dva zapovednika (muhafiza) Beogradske tvrđave, Selim-paša i Hasan-paša. Turbe je u Prvom srpskom ustanku značajno oštećeno, a današnji oblik dobilo je nakon obnove, dvadesetih godina prošlog veka.

Hamam Kneza Miloša

Amam Kneza Miloša, nalazi se u ulici Admirala Geprata. Ova građevina karakteristična je iz razloga što je nisu podigli Turci, već sam knez Miloš Obrenović 1837. godine, a po zamisli njegovog dvorskog neimara Hadži Nikole Živkovića. Amam sadrži sve autentične elemente osmanske arhitekture potrebne za kupanje i odmor - šadrvan, kapaluk, halvat, haznu i ćulhan. Spomenik je kulture zaštićen zakonom, ali danas predstavlja tek ostavu jednog obližnjeg restorana.