Kragujevac | Top 10 u gradovima Srbije

Spomen park Kragujevački oktobar

Verovatno najposećenija destinacija u Kragujevcu jeste Spomen park Kragujevački oktobar koji svedoči o jednom od najvećih zločina nemačke vojske koji se u Srbiji desio tokom Drugog svetskog rata. Masovno streljanje profesora i đaka od strane Nemaca trajalo je od 19. do 21. oktobra 1941. godine kada je nedužno stradalo ukupno 2264 stanovnika Kragujevca i okoline. Povod za ovaj svirepi čin bila je odmazda okupacionih snaga prema civilnom stanovništvu, zbog stihijskih napada partizana u kojima je ubijeno deset nemačkih vojnika. U spomen stradalim Kragujevčanima, 1953. godine osnovan je memorijalni park koji se prostire na površini od 352 hektara. Park su projektovali Mihailo Mitrović i Radivoje Tomić, a u izradi spomenika učestvovao je veliki broj renomiranih posleratnih umetnika. U Šumaricama je pronađeno ukupno trideset humki, a iznad njih deset podignute su skulpturne celine: Spomenik streljanim đacima i profesorima, Spomenik Bola i Prskosa, „Kristalni cvet“, „Kameni spavač“, „Sto za jednog“… U okviru memorijalnog parka od 1976. godine nalazi se i Muzej „21. oktobar“.

Knežev arsenal

Knežev arsenal predstavlja kompleks najveće industrije u Srbiji u 19. veku. Naime, proglašenje Kragujevca prestonicom Srbije 1818. godine dovelo je i do industrijskog razvoja. Knežev arsenal služio je za proizvodnju i popravku oružja, a u okviru kompleksa kasnije se razvila i prva Topolivnica, a zatim i fabrika Zastava oružje. Objekti arsenala danas predstavljaju vredno industrijsko nasleđe, a industrijska arhitektura preuzeta je od Nemačke i Francuske. Jedinstvena je po načinu gradnje, crvenoj opeci, visokim dimnjacima, razlomljenim krovovima i drvenim doksatim i stepeništima. Zbog autentičnosti često se prostor Kneževog arsenala koristi za snimanje filmova, a od 2011. godine na tom prostoru održava se jedan od najpoznatijih i najznačajnijih muzičkih festivala u Srbiji – Arsenal fest.

Muzej Stara livnica

U zdanju jedne od najstarijih fabrika u Srbiji, kragujevačkoj Topolivnici, danas se nalazi muzej Stara livnica posvećen jednoj od prvih srpskih fabrika. Topolivnica je preseljena iz Beograda u Kragujevac 1851. godine, a služila je za izradu topova. Kragujevac u tom periodu više nije bio prestonica Srbije, ali je i dalje posedovao brojne državne zgrade i infrastrukturu nekadašnjeg glavnog grada, a zbog dobrog strateškog položaja bio je pravi izbor za izgradnju tako važne fabrike. Današnja zgrada Topolivnice u kojoj je smešten Muzej Stara livnica, datira iz 1892. godine i građena je po uzoru na evropske industrijske objekte. Građena je takođe crvenom ciglom, betonom i gvožđem što joj daje karakterističan izgled. Muzej Stara livnica osnovan je 1994. godine kada je promenom naziva nasledio i kulturno-istorijsko bogatstvo nekadašnjeg Muzeja Zavoda Crvena zastava. Poseduje oko 5800 predmeta u vidu zbirki oružja i opreme, mašina i alata i arhivske građe. U muzeju Stara livnica se, između ostalog mogu videti najstariji primerci domaćeg oružja koji svedoče o istoriji oružarstva u Srbiji.

Narodni muzej u Kragujevcu

Zavičajni muzej Kragujevca osnovan je 1949. godine. Koreni stvaranja muzejske postavke sežu u prvu polovinu 19. veka, u periodu kada je Kragujevac bio prestonica Kneževine Srbije. Tada je knez Miloš Obrenović dobijao vredne poklone pa su se među njima našla i umetnička dela, zbirke minerala kao i numizmatička zbirka. Od prvobitne zbirke od 872 predmeta koliko je muzej imao pri osnivanju, došlo se do brojke od 26 000 eksponata koji se danas čuvaju u Narodnom muzeju. Zbirke su podeljene u nekoliko odeljenja pa se u muzeju mogu videti istorijska, arheološka, istorijsko-umetnička i etnološka postavka. Muzeju pripadaju četiri objekta koji datiraju još iz 19. veka i koji svedoče o važnosti Kragujevca za Kneževinu Srbiju (Amidžin konak, Stara skupština, Knez Mihailov konak i kuća Svetozara Markovića). Deo postavke muzeja može se videti u još dva zdanja – Mali likovni salon i Umetnička galerija koji su novijeg datuma.

Amidžin konak

Od velikog dvorskog kompleksa koji je formiran oko konaka Kneza Miloša, danas je ostao sačuvan jedino Amidžin konak. Konak je sagrađen 1824. godine, a bio je namenjen Simi Milosavljeviću – Paštrmcu, upravniku Kneževog dvora. Izgrađen je u balkansko-orijentalnom stilu koji je bio karakterističan za to vreme. Poseduje osam prostorija i trem na gornjem spratu, a gradili su ga najbolji majstori toga vremena – Janja Mihailović, Todor Petrović i majstor Veselin. Amidžina kuća danas predstavlja spomenik kulture od velikog značaja koji svedoči o jednoj davnoj epohi i značaju Kragujevca u istoj.

Kragujevačka gimnazija

Malo je poznato da je prva gimnazija u Kneževini Srbiji osnovana upravo u Kragujevcu. Počela je sa radom još 1833. godine kada je Velika škola iz Beograda preseljena u Kragujevac. Već 1835. godine dobija naziv gimnazija i do danas više puta je menjala strukturu, a u jednom periodu bila je i zatvorena. Od 1874. godine nakon završene osnovne škole gimnaziju su mogle da pohađaju i devojčice. Brojni su učenici i profesori koji su obeležili rad Kragujevačke gimnazije. Neki od njih su Đura Jakšić, Radoje Domanović, Radomir Putnik, Živojin Mišić, Svetozar Marković, Vojislav Ilić, Nikola Pašić i drugi.

Gimnazija je 1887. godine dobila novu zgradu u kojoj je i danas smeštena. Zgrada je projektovana u Beču i danas poseduje originalne drvene prozore iz tog perioda. Zbog velike arhitektonske i istorijske vrednosti, zgrada Kragujevačke gimnazije proglašena je za kulturno-istorijsko dobro od velikog značaja. U okviru gimnazije 1886. godine započela je sa radom i Narodna biblioteka.

Akvarijum PMF-a

Za ljubitelje prirode, koji žele da se upoznaju sa prirodnim bogatstvima naših reka i jezera i ribljom faunom u Srbiji, Akvarijum je idealno mesto za posetu. Osnovan je 1999. godine i nalazi se u prostorijama Prirodno-matematičkog fakulteta. U više od 350 staklenih slatkovodnih akvarijuma može se videti više od 600 vodenih biljnih i životinjskih vrsta iz čitavog sveta. Posebna zanimljivost Akvarijuma jeste i postavka endemskih i ugroženih vrsta balkanskih jezera, pre svega Ohridskog, Prespanskog, Skadarskog i Dorjanskog jezera u kojima se smatra da žive najstarije ribe na ovim prostorima.

Spomenik na Metinom brdu

Podignut je u čast artiljerca Radoja Ljutovca koji je topom uspeo da obori neprijateljski avion 1915. godine. Radoje je učestvovao kao artiljerac i u Balkanskim ratovima a Prvi Svetski rat dočekao je u puku „Tanasko Rajić“, u Protivavionskoj bateriji. Bio je stacioniran na Metinom brdu nedaleko od Kragujevca i imao je zadatak da štiti grad od neprijateljskih aviona. Događaj koji je proslavio ovog velikog artiljerca desio se 30.09.1915. godine. Preciznim nišanjenjem Radoje je uspeo da, pomoću topa koji nije bio namenjen tome, obori nemački avion marke Ferman. Pojedini istoričari smatraju da je upravo Radoje Ljutovac bio prvi koji je oborio avion u istoriji. Zbog ovog herojskog čina Radoje je odlikovan Karađorđevom zvezdom sa mačevima i unapređen je u čin kaplara. Nakon ovog događaja usledila su još mnoga koja su Radoju donela i druga odlikovanja.

Jezera u okolini Kragujevca

Kragujevac je četvrti grad po veličini u Srbiji, a nekada je bio i vodeći industrijski centar. Zbog velike potrebe za pitkom i industrijskom vodom u okolini Kragujevca stvoreno je nekoliko veštačkih akumulacija za vodosnabdevanje. Neka od njih danas se koriste i u rekreativne svrhe.

Grošničko jezero spada među najstarije i najveće veštačke akumulacije u Šumadiji. Nalazi se nedaleko od Kragujevca, na Grošničkoj reci, levoj pritoci Lepenice. Jezero je formirano 1938. godine za potrebe vodosnabdevanja grada i tada je bilo najveće veštačko jezero na Balkanskom poluostrvu. Šezdesetih godina brana je nadzidana kako bi se povećala količina vode u basenu. Međutim, ni nakon toga nije bilo dovoljno vode za vodosnabdevanje grada pa je u okolini napravljeno još nekoliko manjih veštačkih jezera.

Šumaričko jezero se nalazi nedaleko od spomen parka Šumarice. Zbog veličine i blizine centra grada jezero je tokom toplih letnjih dana najposećenije u čitavoj Šumadiji. Dugačko je 1 500 metara i prosečne je dubine od oko 3 metra. Pored rekreativnih aktivnosti jezero je popularno i za ribolovce, posebno jer u njemu, pored standardnih riba obitavaju i američki bas i grgeč koje su puštene u jezero devedesetih godina.

Jezero Bubanj se nalazi nedaleko od centra grada. Formirano je 1955. godine na mestu nekadašnje ciglane u okviru koje se nalazio jak izvor oko kojeg se formiralo malo jezero. Vremenom se bara proširila i prostor oko nje je uređen za ljubitelje prirode. Jezero se snabdeva podzemnim vrelom i padavinama a tokom zime čitavo se zamrzne. Jezero je plitko i maksimalna dubina iznosi 1,8m. Na žalost zbog neodržavanja nije pogodno za kupanje. Posmatrano sa visine, uz malu dozu kreativnosti, pažljivom posmatraču može se učiniti da jezero ima oblik srca.

Manastiri

Manastir Divostin je ženski manastir koji se nalazi nedaleko od Kragujevca. Naziv potiče od reči „dijevin stan“ pošto je oduvek bio ženski manastir. Smatra se da je sagrađen tokom 15. veka za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića na temeljima vizantijskog hrama. Manastirska crkva posvećena je Blagovestima i tokom istorije, kao i većina manastira i crkava u kragujevačkom kraju bila je rušena od strane Turaka i Nemaca. Današnja crkva podignuta je 1974. Godine, a konaci desetak godina kasnije. U manastirskom dvorištu nalazi se i česma Svetinja na kojoj se nalazi portret u reljefu Milana Obrenovića. koji je delo čuvenog vajara Simeona Roksandića.

Manastir Blagoveštenje Rudničko nalazi se na obroncima planine Rudnik, nedaleko od sela Stragari. Prvi put se pominje 1467. godine u turskim dokumentima, a pretpostavlja se da je sagrađen oko 1400. godine. Tokom turske i nemačke okupacije manastir je više puta rušen i spaljivan. Današnja crkva i konaci podignuti su nakon Drugog svetskog rata ali je ostala očuvana freska Strašnog suda koja najverovatnije datira s početka 15. veka. Manastir je tokom Prvog srpskog ustanka služio za proizvodnju baruta, a 1814. godine u njemu je održan sabor srpskih glavara kome je prisustvovao i Miloš Obrenović. Upravo sa tog skupa upućena je molba za pomoć ruskom caru Aleksandru I.

Manastir Voljavča nalazi se takođe na padinama Rudnika i posvećen je Svetim Arhangelima. Podignut je u 15. veku na temeljima stare bogomolje. Manastirski hram izgrađen je u moravskom stilu, karakterističnom za taj period. Tokom Prvog srpskog ustanka služio je kao zbeg Karađorđu koji se u više navrata krio u njemu. U znak zahvalnosti, Karađorđe je dao 100 dukata da se izgrade kelije za monahe. Kasnije je i Miloš Obrenović platio da se izgradi zvonik.