Anastas Jovanović: prvi srpski fotograf | Staro(beo)gradske priče

„Šteta, šteta! Sve je bilo tako interesantno, sve me je toliko interesovalo a sada je sve prošlo”... rekao je 1. novembra 1899. godine Anastas Jovanović, prvi srpski fotograf i litograf, svojoj deci koja su bila okupljena oko njegove bolesničke postelje. Fotografije, litografije, likovna dela i zapise, koji se svrstavaju među najstarijima na svetu, objavila je ćerka Katarina, ubrzo posle njegove smrti.

Životni put Anastasa Jovanovića počeo je 1817. godine u Vracu, današnjoj Bugarskoj. Posle očeve smrti mladi Anastas odlazi u Beograd kod strica koji je bio krojač na dvoru kneza Miloša Obrenovića, te na njegovu preporuku, počinje da pomaže na dvoru i uči zanat. Međutim, presudan uticaj na životno opredeljenje Anastasa imao je dolazak njegove majke u Beograd i njen posao u Državnoj štampariji. Ubrzo je napustio učenje zanata i prešao u Knjaževsko-serbsku tipografiju, da uči za slovolivca.

Neraskidiva veza s dvorom

Pažnju kneza Miloša Obrenovića na sebe je skrenuo po štampanju „Srpskog bukvara“. Knez ga je, kao jednog od talentovanijih, poslao u Beč na likovnu Akademiju „Svete Ane“ da uči bakrorez. Po dolasku u Beč otkriva litografiju, te uči od poznatog Štadlera, a već 1840. godine radi litografije Dositeja, Mušickog i Vuka Karadžića. Iste godine upoznaje se i sa tehnikom snimanja na metalnim pločama i jednog od izumitelja fotografije Luja Dagera i počinje da se bavi fotografijom. Kupuje prvu kameru s objektivom, model No3, sa kojom će početi da beleži neke od najlepših fotografija tog perioda. U svojoj „Autobiografiji“ je zabeležio - „Mogu dakle reći da sam u celom slavenskom svetu ja prvi koji sam počeo da se zanimam fotografijom“.

Da bi se izdržavao, dok je boravio u Beču, znao je da pravi ikone pravoslavnim Grcima i Cincarima. S knezom Milošem je putovao po Nemačkoj, obilazio muzeje, družio se i posećivao evropsku vlastelu. Posle završetka Akademije objavljuje delo „Spomenici Srbski“.

Sa uspehom se ogledao i u litografiji, u fotografiji, slikarstvu, vajarstvu, heraldici, oblikovanju nakita, ukrasa i nameštaja. Najviše je uspeo da uradi za vreme svog boravka u Beču.

Vrhunac njegove političke karijere je kada postaje upravitelj dvora kneza Mihaila

Posle Svetoandrejske skupštine 1858. godine Anastas je naimenovan za upravitelja dvora kneza Mihaila. Posle kneževe pogibije 1868. godine povukao se iz javnog života, bavio se fotografijom i živeo povučeno. Preminuo je 13. novembra 1899. godine u Beogradu. Više puta se ženio i iza sebe ostavio dva sina i ćerku.

Anastasova sestra Katarina bila je udata za Nikolu Hadži Popovića - po njima nosi ime Hadžipopovac na Paliluli, deo Beograda omeđen ulicama Cvijićevom, Zdravka Čelara, Čarlija Čaplina, Mije Kovačevića i Ruzveltove.

Slavni portreti

Najveći deo Anastasovog opusa čine portreti muškaraca i žena. Na njegovim portretima dominiraju figure u sedećem stavu, glava u krupnom planu, kao i dopojasni portreti.

Najpoznatiji je po vladarskim portretima, među kojima se najviše ističu portreti kneza Mihaila. Prvi snimak kneza Mihaila napravljen je u Beogradu, ali nije sačuvan, dok su svi ostali nastali, manje-više, u Beču. Pored serije portreta kneza Mihaila, Anastas radi i portrete kneginje Julije, Vuka Karadžića, Petra Petrovića Njegoša, Tome Vučića Perišića, Milice Stojadinović Srpkinje, Ilije Garašanina, Branka Radičevića, Perside Karađorđević i mnogih drugih. Sačuvani su i njegovi autoportreti.

Njegov rad obuhvata i fotografije arhitekture Beča, Beograda i Kragujevca. Među najvrednijima su fotografije Beogradske tvrđave, Panorama Beograda s pristaništem, Sava kod Beograda, Pogled s Kapetan-Mišinog zdanja, Čitalište i fotografije nastale povodom proslave pedesetogodišnjice Takovskog ustanka 1865. godine.

Anastas Jovanović je prvi fotograf koji je kamerom zabeležio Beograd.