Turističke pećine | Prirodno nasleđe Srbije

Mnogi će biti iznenađeni činjenicom da su zapadni i istočni delovi Srbije doslovno šuplji, jer je unutrašnjost krečnjačkih planina u ovim krajevima prepuna pećina, jama i podzemnih kanala čija se dužina neretko meri i kilometrima.

Bivajući stare milionima godina, neke od ovih pećina poznate su još od vremena prvih ljudskih civilizacija kada su predstavljale dom praistorijskom čoveku i njegov zaklon od zveri i prirodnih nepogoda. U novijoj istoriji, pećine su korišćene kao skloništa za ljude i stoku, skrovišta za dragocenosti, a ponekad i krajnje praktično – kao prirodni frižideri.

Po prirodi mračne i hladne, vlažne i negostoljubive, ozbiljnije podzemne dubine naših planina bile su pak potpuna nepoznanica za najveći deo stanovništva. Tek u drugoj polovini 20. veka počinje njihovo organizovano istraživanje u naučne, a naposletku i turističke svrhe.

Tako je u Srbiji do danas evidentirano preko hiljadu pećina, od kojih je svega desetak poznato široj javnosti i kako-tako prilagođeno turističkim posetama kao svojevrsna prirodna atrakcija. To su pretežno pećine koje se nalaze u blizini puteva i naselja, relativno lako pristupačne, a u fizičkom i tehničkom smislu, ne previše zahtevne za posetioce.

Resavska pećina

Prva i najpoznatija turistička pećina u Srbiji nalazi se oko 18 kilometara istočno od Despotovca, na obroncima planine Beljanice, u ataru sela Jelovac. Otkrivena je 1962. godine, saradnjom lokalnih čobana i planinara, a za prve posetioce otvorena deset godina kasnije. Do danas, Resavska pećina je postala gotovo nezaobilazna destinacija za sve organizovane ture i školske ekskurzije u zemlji. Turistički deo pećine čini oko 800 metara uređenih i osvetljenih staza koje povezuju nekoliko podzemnih dvorana bogatih pećinskim nakitom. Izuzev prokapnih voda, pećina je suva i u njenim lepotama se može uživati u svako doba godine. Cene ulaznica kreću se od simboličnih 50 dinara (za decu mlađu od 7 godina), do 350 dinara (za odrasle).

Pećina Risovača

Druga po popularnosti i posećenosti u Srbiji, a zasigurno prva po paleontološkom značaju, jeste pećina Risovača. Smeštena u dolini reke Kubršnice, na samom ulazu u Aranđelovac iz pravca Beograda i Kragujevca, ova pećina je za turiste otvorena 1987. godine i jedan je od najlepše uređenih speleoloških objekata u Srbiji. Iako ne naročito grandiozna i nakitom raskošna, pećina Risovača je izuzetno značajna sa arheološke, paleontološke i antropološke tačke gledišta, jer je u njoj tokom istraživanja pronađeno mnoštvo životinjskih fosila (pećinskog medveda i lava, džinovskog jelena i runastog nosoroga) iz vremena poslednjeg ledenog doba. Pored toga, pronađeni su i ostaci praistorijskog čoveka neandertalca, čime se Risovača, svrstava u tek pet pećina na Balkanu u kojima su otkriveni ostaci pračoveka. Svi ovi pronalasci, fosili i artefakti, izloženi su u Narodnom muzeju Aranđelovca, a samu pećinu moguće je posetiti svakodnevno, tokom cele godine, po simboličnoj ceni od 200 dinara po osobi.

Rajkova pećina

Možda i najlepša turistička pećina u Srbiji, nalazi se na 2 kilometra od Majdanpeka. Otkrivena još krajem 19. veka tokom Cvijićevih istraživanja istočne Srbije, Rajkova pećina je za turističke posete uređena tek 1975. godine. Kružna pešačka staza dužine oko 850 metara obuhvata dva nivoa – gornji suvi i donji rečni horizont, a jednočasovna šetnja istom garantovano posetioca ostavlja bez daha. Naime, pećinski nakit tako izrazito bele boje, odnosno mineral kalcita tolike čistoće, nije do sada viđen ni u jednoj pećini u Srbiji, a Rajkova pećina je prepuna takvih, snežno belih, stalaktita, stalagmita, stubova i saliva. U takvom ambijentu do izražaja lako dolaze i brojni slepi miševi kojih u ovoj pećini ima u velikom broju. Kada se tome dodaju i fosilni ostaci pećinskog medveda i drugih drevnih životinja, nema sumnje da Rajkova pećina većini posetilaca ostaje u sećanju zauvek. Cena za ovakav doživljaj iznosi 300 dinara po osobi.

Lazareva pećina i Vernjikica (zlotske pećine)

U ataru sela Zlot, 20-ak kilometara jugozapadno od Bora, na levoj dolinskoj strani Zlotske reke, a na mestu gde ova izlazi iz impresivnog Lazarevog kanjona, formirana je Lazareva pećina, turistima na raspolaganju od 1978. godine. Osim što se nalazi na potpuno idiličnoj lokaciji, Lazareva pećina od pre desetak godina ima i status zvanično najduže pećine u Srbiji (pre nje to je bila Ušačka pećina, kod Sjenice), sa ukupnom dužinom od preko 10 kilometara. Ipak, za turističke posete uređeno je tek oko 900 metara kanala, što je sasvim dovoljno da se spoznaju, ili bar naslute, njene lepote i tajne. Osim prostranih dvorana i mnogobrojnog nakita, dubine Lazareve pećine kriju i dva visinska nivoa, tri arheološka horizonta (bakarno, bronzano doba i Stari vek) i jednu od najvećih i najraznovrsnijih kolonija slepih miševa na Balkanu. Cena ulaznice u najveći speleološki objekat u Srbiji iznosi samo 200 dinara po osobi.

Uređenom betonskom stazom dužine oko 1,5 kilometara Lazareva pećina je povezana sa Vernjikicom – pećinom izuzetno zanimljive morfologije i jedinstvenog nakita, koja je u približno isto vreme uređena kao i Lazareva, ali je danas nažalost zatvorena za posetioce.

Ceremošnja i Ravništarka (kučevske pećine)

Ušuškana na severnim padinama Homoljskih planina, pećina Ceremošnja je, iako relativno male dužine, jedna od najposećenijih turističkih pećina, uređena 1980. godine. Udaljena oko 15 kilometara od Kučeva, osim relativno lake dostupnosti, ovo može zahvaliti i činjenici da se u njoj kriju neki od najlepših primera pećinskog nakita u Srbiji, vajanih milionima godina. Diskretno osvetljena, vlažna i prohladna, sa uređenom pešačkom stazom dužine oko 430 metara i nekoliko prostranih podzemnih dvorana, Ceremošnja je samo jedna od nekoliko stotina pećina u ovom delu Srbije, među kojima su mnoge još uvek neistražene.

U njenoj neposrednoj blizini, u ataru obližnjeg sela Ravnište, nalazi se i pećina Ravništarka, po dimenzijama nešto duža, a po nakitu podjednako interesantna za posetioce. Za ljubitelje geologije i pravog prirodnog podzemlja, ovo je odlična mogućnost da se u jednoj prilici obiđu dva reprezentativna, a turistički uređena speleološka objekta.

Potpećka pećina

Jedna od turistički najmlađih pećina u Srbiji, nalazi se u ataru sela Potpeće, na otprilike polovini deonice puta između Požege i Užica. Pod pretpostavkom da većina pećina u svetu svoje posetioce očarava tek u dubinama svojih odaja, Potpećka pećina čini upravo suprotno. Naime, jedan od najvećih pećinskih otvora na Balkanu dostiže visinu od preko 50 metara i vidljiv je i mnogo pre nego što se u samu pećinu uđe, a kada stane pred njega čovek doslovno ostaje bez reči. Atraktivnost ovog objekta upotpunjuje i dugački uzlazni niz stepenica koji vodi do ulaza u pećinu. Ne treba zasigurno zanemariti ni prelepe primerke pećinskog nakita i interesantnu morfologiju pećine, no grandiozni otvor pećine je bez sumnje atrakcija koja se više nigde u Srbiji ne može sresti. Polučasovnu šetnju uređenim stazama dužine oko 550 metara, moguće je priuštiti po ceni od 300 dinara za odrasle, odnosno 200 dinara za decu.

Stopića pećina

Oko 20 kilometara od centra Zlatibora, u pravcu muzejskog sela Sirogojno, nalazi se Stopića pećina - jedna od najlepše uređenih pećina u Srbiji, posetiocima dostupna od 2009. godine. Ovaj objekat već na samom prilazu zaokuplja pažnju posetilaca svojim grandioznim otvorom, ali se glavna atrakcija ovog speleološkog objekta nalazi stotinak metara dublje pod zemljom. U pitanju je nesvakidašnji i po dimenzijama veoma redak oblik pećinskog nakita – kaskadne travertinske kade sa dubinom i do 7 metara. U vlažnijem delu godine ove kade ispunjene su do vrha prokapnim vodama i u kombinaciji sa savremenim osvetljenjem u pećini predstavljaju izuzetno atraktivnu pojavu. Ovaj jedinstveni vizuelni doživljaj u Srbiji dostupan je posetiocima tokom cele godine, po ceni od 250 dinara za odrasle i 150 dinara za decu.

Sesalačka pećina

U relativnoj blizini vrela Sokobanjske Moravice, u ataru sela Sesalac, 20-ak kilometara od Sokobanje, nalazi se Sesalačka pećina. Ovaj speleološki objekat nalazi se na nadmorskoj visini od 601 metar, delimično je uređen za turističke posete (obeležen i osvetljen), dostupan posetiocima bez pratnje vodiča i potpuno besplatno. Upravo mogućnost samostalnog istraživanja i kretanja kroz pećinu razlog je potpuno jedinstvenog avanturističkog doživljaja prilikom posete ovom objektu, koji istina nije za svakog. Kada se tome pridoda i raznovrstan pećinski nakit skriven u njemu, poveća kolonija slepih miševa i nesvakidašnja pojava reke ponornice – uzbuđenje dostiže vrhunac. Ipak, čini se da bi ovakav prirodni i turistički biser mogao biti adekvatnije reprezentovan i zaštićen, kao deo izuzetno bogate turističke ponude sokobanjskog kraja.

Petnička pećina

Jedna od najranije otkrivenih pećina u Srbiji nalazi se u blizini Valjeva, u selu Petnica, nepunih 300 metara od poznate Istraživačke stanice. Otkrivena još u 19. veku, upadljivog ulaza i ne preterano dugačka (oko 600 metara), sa impozantnom podzemnom dvoranom koju „filmski“ obasjava snop dnevne svetlosti kroz otvor na tavanici, sa tragovima prvih ljudi na ovim prostorima, skeletima drevnih životinja i rečicom koja iz nje ističe – Petnička pećina je redak prirodni i turistički biser. Pretpostavilo bi se da bi zbog svega ovoga ona trebalo da bude i pećina sa najdužom turističkom tradicijom u Srbiji i kompletnom turističkom infrastrukturom. Nažalost, nije tako, čak naprotiv. Iako ispunjava sve uslove da postane jedna od glavnih turističkih atrakcija u valjevskom kraju, ova pećina je prilično zapuštena i o njoj faktički niko ne brine. Ipak, zainteresovani posetioci i entuzijasti je mogu obići u sopstvenoj režiji, besplatno, uz podrazumevani oprez, obavezno nepromočivu obuću i osvetljenje.

Opisane pećine predstavljaju okosnicu speleo-turističke ponude Srbije, ali i tek jedan delić neiskorišćenog potencijala koji naša zemlja ima za ovu vrstu turizma.

Pored njih, postoji daleko veći broj objekata koji ispunjavaju uslove, ali još uvek čekaju na adaptaciju, kao i onih koji će zauvek ostati dostupni samo odabranima – speleolozima, istraživačima i avanturistima.

A koliko je tek onih neotkrivenih…