Borisav Stanković | Poreklo naziva ulica

Borisav Bora Stanković (1876 - 1927) bio je jedan od najznačajnijih srpskih pisaca i pripovedača na prelazu 19. i 20. veka, književnik realizma koji je u svojim delima toliko snažno i neponovljivo oslikavao dušu i senzibilitet svojih Vranjanaca, da se i do danas smatra sinonimom svog zavičaja.

Rođen je u Vranju, u uglednoj čorbadžijskoj (imućnijoj) porodici, ali je već do polaska u školu imao nesreću da ostane bez oba roditelja. Sa oslobođenjem Vranja i ukidanjem turskog poretka, čorbadžijski status gubio je na značaju, pa je Bora, osim bez roditelja, odrastao i bez novca, u dubokom siromaštvu.

Podigla ga je baka Zlata uz koju je tokom čitavog detinjstva slušao priče o starom Vranju, specifičnim ljudima i događajima sa juga Srbije koji će kasnije biti i glavni lajtmotiv Borinih drama, romana i pripovedaka.

Izrazito povučen, ćutljiv i zatvoren u sebe, osnovno i srednje obrazovanje završio je u rodnom gradu, maturirao u Nišu, a potom upisao i završio Pravni fakultet u Beogradu, u kome je proveo ostatak svog života i zasnovao porodicu. I pored toga, Vranje je ostalo jedina i večita inspiracija.

Prva književna dela Bore Stankovića bile su elegične pesme, objavljivane u književnim časopisima tog vremena, ali su oči književne kritike u njega pomno uprte tek nakon objavljivanja, ispostaviće se, legendarne drame „Koštana“. Pozitivna kritika uglednog Jovana Skerlića označila je početak jedne velike književne karijere.

Inspirisana stvarnim likovima i događajima iz vranjske čaršije, „Koštana“ je tek prva od pedesetak drama, romana i pripovedaka u kojima je Stanković dopreo do najvećih dubina ljudskog bića i južnjačkog senzibiliteta ispunjenog patnjom, tugom ili takozvanim dertom, ljubavnim zanosom, strašću i žalom zbog prolaznosti života.

Pored „Koštane“, odlične kritike pobrali su i „Božji ljudi“, „Tašana“, „Gazda Mladen“, dok je „Nečista krv“ još za piščevog života smatrana remek-delom moderne srpske književnosti.

Osim veštine da u reči pretoči najdublja osećanja i prodre u psihologiju svojih likova, Bora Stanković bio je potpuno autentičan i zbog toga što je to radio na narodnom jeziku, prepoznatljivim vranjanskim dijalektom, što početkom 20. veka nije bila uobičajena praksa u književnim krugovima, a zbog čega je trpeo i određene kritike.

Njegova književna genijalnost, ipak, nije bila dovoljna da bi pisac bezbrižno živeo pa je za život zarađivao radeći kao carinik i poreznik, a na vrhuncu svoje karijere i kao činovnik Ministarstva prosvete u Kraljevini SHS.

Malo je poznato da je Bora Stanković prilikom povlačenja preko Albanije 1915. godine bio zarobljen, provevši godinu dana u zatočeništvu u Derventi. Po puštanju na slobodu, vratio se u Beograd gde je napisao svoje čuvene ratne memoare „Pod okupacijom“. Otvoreno pišući o moralnim posrnućima svojih sunarodnika pod austrougarskom okupacijom, Bora Stanković se ovom knjigom zamerio mnogima koji su nakon rata došli na važne društvene i državne položaje.

Po prirodi introvertan, tradicionalnih vrednosti i duboko patrijarhalan, velikan srpske književnosti umro je otuđen od sveta i usamljen. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.

Ime Bore Stankovića danas nose brojne ulice i škole u Srbiji, a njegova rodna kuća u Vranju pretvorena je u spomen-muzej i jednu od najvećih turističkih atrakcija u tom gradu.