Vranje | Top 10 u gradovima Srbije

Besna kobila

Jedna od najviših i najlepših planina Srbije nalazi se oko 40 km istočno od Vranja i relativno je lako dostupna lokalnim putem iz pravca Krive Feje. Sa visinom od 1923 metra vrh Besne kobile je mesto sa kog se po vedrom danu pruža veličanstven pogled na planinske gorostase u okruženju, poput Šar planine, Kopaonika, Rile (u Bugarskoj), pa čak i Olimpa (u Grčkoj). Dobro povezana, blagih padina i pretežno prekrivena livadama i pašnjacima, Besna kobila poseduje veliki turistički potencijal koji, nažalost (ili srećom), još uvek nije iskorišćen. Prijatna i ne previše naporna planinska šetnja može početi od istoimenog planinarskog doma, odakle do vrha Besne kobile ima oko 5 kilometara u jednom smeru. Nakon šetnje, u skromnom planinarskom domu, moguće je okrepiti se hranom i pićem po vrlo pristupačnim cenama, karakterističnim za jug Srbije. Drugih turističkih sadržaja na ovoj planini nema, pa je Besna kobila prava destinacija za one istinske ljubitelje prirode, svežeg vazduha i neprocenjivog pogleda.

Aleksandrovačko jezero

Aleksandrovačko jezero je veštačka vodena akumulacija smeštena oko 8 km južno od Vranja, u plitkoj depresiji između dva brdašca na kojima su ponikla sela Aleksandrovac i Kupinince. Nekada omiljeno izletište Vranjanaca, danas je nedovoljno uređeno i prilično zapušteno, ali i pored toga predstavlja čestu vikend-destinaciju lokalaca i lepu ambijentalnu celinu u kojoj naročito pecaroši pronalaze svoj užitak. Iako je prvobitnim planom predviđeno da akumulacija kanalom bude povezana sa Južnom Moravom, voda jezera ni danas nije protočna, pa kupanje u njemu nije uvek preporučljivo. Ipak, turistički potencijal je nesporan, pa ostaje nada da će u budućnosti biti prepoznat i iskorišćen na pravi način.

Pržar

Otprilike na pola puta do vrha planine Pljačkovice, koja se nad gradom strmo izdiže do 1230 metara nadmorske visine, nalazi se turistički izrazito popularni lokalitet - Pržar. Na visini od oko 600m, obrastao gustim listopadnim šumama, Pržar je mesto sa kog se pruža najlepši pogled na Vranje, vranjsku kotlinu i Južno Pomoravlje. Narodna predanja kažu da je jednog leta Sunce doslovno spržilo vegetaciju na prisojnim padinama Pljačkovice, pa je tako i ovaj lokalitet dobio naziv. Ova niska planina ili brdo, predstavlja turističku destinaciju više lokalnog karaktera, na kojoj Vranjanci često provode svoje slobodne dane, vikende i praznike. U tom smislu, Pržar se može uporediti sa Avalom ili Košutnjakom (za Beograđane), Fruškom Gorom (za Novosađane), Vršačkim bregom (za Vrščane), Karađorđevim brdom (za Jagodince i Paraćince), itd. Na Pržaru se nalazi i istoimeni restoran, jedan od najpopularnijih u gradu.

Manastir Sveti Prohor Pčinjski

Jedan od najznačajnijih srednjovekovnih manastira u jugoistočnoj Srbiji nalazi se na šumovitim obroncima planine Kozjak, u dolini reke Pčinje, a u blizini sela Klenike, 30-ak kilometara južno od Vranja. Posvećen je ranoslovenskom svetitelju i proroku Prohoru Pčinjskom. Za istoriju manastira vezuje se jedna zanimljiva legenda, po kojoj je Prohor Pčinjski je prorekao Diogenu da će postati vizantijski car. Kada se proročanstvo ostvarilo, car Roman Diogen (1068-1071) ispunio je obećanje dato Prohoru, izgradivši manastir. Tokom burne istorije manastir je više puta rušen, pljačkan, paljen i popravljan. Jednu od najznačajnijih obnova sproveo je najveći srpski ktitor, kralj Milutin, dok je današnja crkva sagrađena tek 1898. godine. U prostranom oltarskom prostoru nalazi se kivot svetog Prohora Pčinjskog i monaška kosturnica.

U neposrednoj blizini manastira protiče i kristalno čista reka Pčinja, pritoka Vardara. Čista, bistra i brza reka omogućava posetiocima da osim u lepotama manastira uživaju i u prelepom krajoliku, kupanju i pecanju u retko čistoj reci. Zbog toga su školske ekskurzije i izletničke ture do manastira Sveti Prohor Pčinjski veoma popularne na nivou čitave Srbije.

Pašini konaci

Iako ih ima nekoliko, verovatno najupečatljiviji objekat otomanskog nasleđa u Vranju predstavljaju Pašini konaci. Spadaju u najlepše sačuvane primerke arhitekture takozvanog balkanskog stila u južnoj Srbiji. Podigao ih je Raif-beg Džinić, daleke 1765. godine. Objekat čine dve spojene zgrade, od kojih je jedna služila za stanovanje muškaraca (selamluk), a druga bila namenjena ženama (haremluk). Prostorije su na spratu povezane drvenim mostom. Nakon povlačenja Turaka, zgrada je korišćena u različite svrhe, jedno vreme je u njoj bila i vranjska gimnazija, a danas je u njoj smešteni vranjski Narodni muzej.

Rodna kuća Bore Stankovića

Rodna kuća i memorijalni muzej Bore Stankovića, jednog od najvećih srpskih književnika svih vremena, tvorca srpskog modernog romana i autora brojnih pesama i pripovedaka, nalazi se u starom delu Vranja, u baba Zlatinoj ulici, na broju 9. Izgrađena sredinom 18. veka u duhu narodnog neimarstva, sa slikovitom arhitekturom i prelepim dvorištem, preinačena je u muzej 1967. godine i do danas predstavlja jednu od najznačajnijih turističkih atrakcija Vranja. Rekonstuisanim eksterijerom i enterijerom vrlo uspešno je dočarano vreme u kojem je živeo i stvarao veliki pisac.

Beli most

U starom delu Vranja ili tzv. Gornjoj čaršiji, preko Vranjske reke pruža se jedan od simbola Vranja, čuveni Beli most. Potiče iz turskog doba o čemu jasno svedoči i bela mermerna ploča na kojoj je ispisana posveta na turskom jeziku. Dugo godina niko nije znao šta piše na njoj dok muslimanski matičar Hafis Lufti Munsalihović, inače dobar poznavalac orijentalnih jezika, u prvoj polovini 20. veka, nije preveo ovaj tekst:

„Ovaj most zvaće se Beli most; on će služiti za olakšicu. Voda koja ispod njega teče neka posluži ljudima za zdravlje. Prolaznici, prođite jedanput preko mosta i vratite se. Videćete da je sagrađen za dobro svakog čoveka. Muhamede, posreduj za humanu vlasnicu Ajšu, da joj Bog oprosti njene grehe i grehe njenih roditelja“.

Beli most je podignut 1844. godine. Kao što se vidi u povelji na turskom jeziku, na diskretan način se pominje ime nepoznate žene Ajše, za koju se veruje da je svojim novcem omogućila izgradnju mosta. Ali, kako se u daljem tekstu pominje i praštanje grehova, naš narod je iznedrio jednu zanimljivu legendu koja objašnjava postanak mosta. Navodno se lepa i bogata Ajša, kći lokalnog bega, zaljubila u srpskog čobanina Stojana. Jednog dana odluči da pobegne sa njim, ali ih njen otac presrete. Želeći da se reši nesuđenog zeta, ispali kuršum u njegovom pravcu, ali se Ajša ispreči i pogibe. Drugi kuršum je pogodio i Stojana, a na mestu njihove pogibije, narod je izgradio Beli most - simbol nesrećne ljubavi.

Vranjska banja

Vranjska banja je jedna od najposećenijih turističkih destinacija u ovom kraju. Nalazi se 10 km istočno od grada, odnosno 6 km od autoputa Niš - Skoplje. Leži na nadmorskoj visini od oko 400m, u podnožju ogranaka Besne kobile i ima vrlo prijatnu klimu. Vranjska banja je jedna od najstarijih u Srbiji. Kao kupalište služila je još praistorijskom čoveku, a kao lečilište je poznata još iz srednjeg veka. Za punu afirmaciju Vranjske banje, početkom 20. veka, zaslužan je kralj Petar I Karađorđević, koji je bio stalni banjski gost. Glavna odlika Vranjske banje su termomineralni izvori, u kojima se temperatura vode kreće 94°-110°C, zbog čega se ubraja u najtoplije banje u Evropi. Topla mineralna voda omogućava lečenje raznih oboljenja, kao što su reumatizam, posttraumatska stanja (koštani prelomi), neurološka oboljenja (diskopatija, išijas...), sterilitet žena u početnoj fazi, itd...a ohlađena mineralna voda blagotvorno deluje i kod oboljenja organa za varenje. Osim lečilišnih, Vranjska banja pruža mogućnosti za rekreaciju, lov, ribolov, organizovanje pešačkih i biciklističkih tura i naravno uživanje u specifičnim kulinarskim specijalitetima.

Manifestacije

DANI VRANJA - Manifestacija koju su izvorno organizovali nostalgični „beogradski“ Vranjanci još 1976. godine, pod nazivom „Dani Vranja u Beogradu“, preselila se 2005. godine u grad kome je i posvećena i postala najveća smotra prebogate vranjanske kulturne baštine. U realizaciji gradskih vlasti i Turističke organizacije Vranje, već sledeće godine prerasla je u najveću manifestaciju južne Srbije, o čemu svedoči i broj od oko 200 000 posetilaca godišnje.

***

BORINA NEDELJA - Manifestacija u čast velikog pisca održava se u Vranju svake godine, krajem marta. Prvi put je organizovana 1967. godine povodom 40-ogodišnjice smrti velikog književnika i jedna je od najstarijih ove vrste u Srbiji. Tokom manifestacije organizuju se brojne priredbe na kojima osnovci, srednjoškolci, profesori, akademici, kao i svi poštovaoci lika i dela ovog znamenitog Vranjanca, čitaju, razgovaraju, analiziraju njegova čuvena dela. Simbolično, uspostavljena je i prestižna književna nagrada „Borisav Stanković“, namenjena najboljoj knjizi proze u Srbiji.

Poznati Vranjanci

Borisav Stanković (1876 - 1927) bio je najveći srpski književnik realizma i rodonačelnik modernog srpskog romana. Vrhunski pripovedač, dramaturg i romansijer, veliki pesnik mladosti, ljubavi, sevdaha i meraka, prolaznosti života i ljudske tragedije, „slikar“ starog Vranja i njegove patrijarhalne atmosfere. Autor je mnogih značajnih literarnih dela među kojima se posebno ističu „Koštana“, „Nečista krv“, „Gazda Mladen“, „Božiji ljudi“ i dr .

***

Jovan Hadživasiljević (1866 – 1946), jedan od najvećih srpskih istoričara, filozofa, etnografa i književnika, istraživača južne Srbije i Makedonije. Bio je sekretar društva za nacionalnu i kulturnu propagandu punih 36 godina, objavivši preko 200 originalnih naučnih radova. Sa srpskom vojskom prešao je preko Albanije. Penziju su mu uskraćivale i stara i nova vlast, zbog čega je umro gotovo zaboravljen, usamljen i gladan.

***

Otac Justin Popović (1894 – 1979), poznat i kao Ava Justin, bio je profesor bogoslovije u Sremskim Karlovcima i Beogradskom Univerzitetu, urednik časopisa „Hrišćanska misao“, zajedno sa Branislavom Petronijevićem osnivač je Srpskog filosofskog društva. Prevodilac crkvene literature i jedan od najvećih srpskih teologa i mislilaca. Umro je kao monah 1979. godine, u manastiru Ćelije, kod Valjeva.