Zaječarsko kulturno leto: Festival koji spaja kasnoantički period i savremenu umetnost

Za lekovita svojstva Gamzigradske banje znalo se još u doba kada su Rimljani vladali prostorom današnje Srbije, pa se na svega nekoliko kilometara od ovog rehabilitacionog centra nalazi jedno da najvećih arheoloških nalazišta u ovom delu Balkana - Feliks Romulijana. Svake godine na ostacima rimskog dvora iz kasnoantičkog perioda, organizuju se manifestacije poput koncerata, predstava, izložbi i mutimedijalnih performansa poznatih domaćih i svetskih izvođača.

Za lekovita svojstva Gamzigradske banje znalo se još u doba kada su Rimljani vladali prostorom današnje Srbije, pa se na svega nekoliko kilometara od ovog rehabilitacionog centra nalazi jedno da najvećih arheoloških nalazišta u ovom delu Balkana - Feliks Romulijana. Svake godine na ostacima rimskog dvora iz kasnoantičkog perioda, organizuju se manifestacije poput koncerata, predstava, izložbi i mutimedijalnih performansa poznatih domaćih i svetskih izvođača.

Rezidencija rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija nastala je u periodu oko 300. godine pre naše ere, a istraživanja pokazuju da verovatno nikada nije bila u potpunosti završena.

Ipak, iz njenih ostataka se može zaključiti da je bila raskošna palata jednog od vladara tada najveće svetske imperije. Ovaj spomenik svetske kulturne baštine je od 29. juna 2007. godine pod zaštitom UNESKO-a.

Mnogo je razloga zašto treba obići arheološke iskopine koje svedoče o bogatoj i burnoj istoriji Balkana, a najbolje je to učiniti tokom leta, kada se na Feliks Romulijani održava “Zaječarsko kulturno leto”.

Leto u istočnoj Srbiji je Zaječarsko kulturno leto

Skulpture, mozaici, stepenište, stubovi i drugi ostaci raskošnog rimskog dvora mogu i sami po sebi biti razlog za posetu ove lokacije. Ono što Feliks Romulijanu čini još egzotičnijom destinacijom je manifestacija “Zaječarsko kulturno leto” koja se svake godine održava tokom letnjih meseci.

Manifestacija traje tokom čitavog leta, a najveći deo programa je u avgustu. U okviru “Kulturnog leta” se organizuju i “Dani Romulijane” kada se na ostacima kasnoantičke palate održavaju koncerti, predstave i drugi performansi. Ambijent u kome se dešava umetnost nikoga neće ostaviti ravnodušnim, jer je jedinstveni događaj slušati zvuke klasične muzike na više od dva milenijuma starim ostacima rimskog utvrđenja i dvora.

Iako je na ovim ostacima nastupalo mnogo poznatih i kvalitetnih umetnika, najčuveniji u ovom delu Srbije bio je performans Džona Malkoviča. Glumac i režiser bio je gost “Zaječarskog kulturnog leta” 2022. godine, kada je izveo multimedijalni komad “Paklena komedija – Ispovesti serijskog ubice”. Ovo gostovanje popularizovalo je jedno od najznačajnijih arheoloških nalazišta Srbije, koje zbog svog geografskog položaja ne dobija pažnju javnosti koju zaslužuje.

Ipak, to ne važi i za lokalno stanovništvo, uzimajući u obzir činjenicu da su čak i lokalni političari u Feliks Romulijani slavili rođendane.

Inače, osim na ovom lokalitetu, “Zaječarsko kulturno leto” se održava na još nekoliko lokacija u obližnjem Zaječaru - u Pozorišnom muzeju, terenu Višnjar, Narodnom pozorištu Timočke krajine "Zoran Radmilović" i Narodnom muzeju, itd.

Smeštaj u Zaječaru, Gamzigradskoj Banji ili na samoj arheološkoj lokaciji

Oni koji se odluče za posetu zaječarskom kraju u doba festivala, mogu da odsednu u nekom od hotela ili privatnih smeštaja u samom gradu ili obližnjoj Gamzigradskoj banji ili Gamzigradu.

Posetioci koji su više avanturističkog duha, a manje navikli na komfor savremenog sveta, mogu kampovati uz samo drevno nalazište, tj. carsku palatu iz 3. veka pre nove ere. Sa desne strane ulaza u lokalitet često se mogu videti kamperi sa registarskim oznakama iz čitave Evrope i ostatka sveta. Oni koriste infrastrukturu nalazišta, odnosno toalete i česme koji se nalaze ispred samog lokaliteta.

Zaječar je, osim po “Kulturnom letu”, čuven po mnogim kulturno-umetničkim manifetsacijama, počevši od popularne Gitarijade, preko jednog od najznačajnijih pozorišnih festivala - Susreti profesionalnih pozorišta Srbije „Joakim Vujić“, koji je osnovan u ovom gradu, do “Dana Zorana Radmilovića”, barda srpskog glumišta koji je rođen u ovom gradu.

Feliks Romulijana veliča carevu majku kao božanstvo

Na južnom delu drevnog nalazišta su ostaci velikog hrama s dve kripte i staro kupatilo. Tu su i ostaci rimskog skladišta za žitarice i vino, kao i jednobrodne građevine s tremom.

Suprotno, na severnoj strani Feliks Romulijane je kompleks carske palate s malim hramom i žrtvenikom u kome su se obavljali paganski rituali. U ovom delu i dalje stoje kao netaknute velike stepenice hrama u kome su se odvijali paganski običaji, vekovima pre dolaska Hrišćanstva.

Pored Sirmijuma, Viminacijuma, Trajanove table i mosta, Caričinog grada i Medijane, ovo je jedno od najznačajnijih arheoloških lokaliteta iz starog rimskog carstva na teritoriji Srbije, te ga svakako ne treba zaobići. Dolazak je moguć auto-putem do Paraćina, odakle se isključuje za pravac istočne Srbije, regiona izuzetne prirodne lepote, vinogorja i vlaških legendi.

Imperator Galerije je ovo impozantno utvrđenje sa dvorom nazvao po svojoj majci Romuli, dok Feliks označava nešto sveto i besmrtno, pa su i u samom kompleksu pronađeni artefakti koji simbolizuju večnost i božanstva.

Koliko košta poseta arheološkom blagu Srbije

Kultura i umetnost nikada nisu skupe, ali se u istočnoj Srbiji zaista povoljno može doživeti duh antičkog rimskog carstva u impozantnom arheološkom nalazištu.

Cena ulaznica za Feliks Romulijanu varira u zavisnosti od tipa posetilaca, ali i njihovog broja. Tako pojedinačna karta košta 500, dok je kombinovana ulaznica za Zaječarski muzej i lokalitet 600 dinara. Grupne ulaznice i ekskurzije koštaju 300 dinara po osobi, dok ovoliko plaćaju i penzioneri i studenti. Godišnja karta košta 1.200 dinara. Inače, mnogi artefakti pronađeni u Feliks Romulijani nalaze se u Narodnom muzeju u Zaječaru, pa ne treba propustiti obilazak ovog prostora.

Nalazište je otvoreno od 8h do 20h, a u okviru ovih radnih sati tokom proleća i leta preporuka je doći kasnije popodne, jer je predeo još lepši posmatran pod zalazećim suncem. Zahvaljujući svetlosnim efektima koji obasjavaju ostatake palate, lokalitet ima posebnu čar kada se poseti uveče.

Vlaški doručak kao jedinstveni specijalitet kraja

Istočna Srbija kao i ostatak zemlje obiluje kafanama i restoranima sa kvalitetnom tradicionalnom kuhinjom.

Ipak, lokalna hrana koju treba probati dolazi iz vlaške kuhinje, pa nikako ne treba zaobići čuvene plašinte, tradicionalno jelo Vlaha. Može se jesti za doručak ali i za večeru, jer se sastoji od brašna, jaja i mrvljenog sira.

Neke od lokalnih kafana su imale i plašinte u ponudi, ali trenutno se mogu naći u seoskim domaćinstvima u ovom kraju, pa bi turisti mogli da ih probaju u ovim ugostiteljskim objektima. Plašinte se mogu naći samo u ovom delu Srbije, te treba iskoristiti priliku na putovanju u zaječarski kraj.