Sava Tekelija | Poreklo naziva ulica

Sava Popović Tekelija (1761 – 1842) bio je jedan od najuglednijih Srba Austrougarske monarhije. Potomak srpske vlastelinske porodice koja se nakon pada srpske despotovine 1459. godine našla u tadašnjoj Ugarskoj, rođen je u Aradu, u današnjoj Rumuniji.

Veruje se da dodatak prezimenu Tekelija potiče od starog sela Tukulja ili Tokolj na Čepelskoj adi, nadomak Budimpešte, jednog od retkih mesta u Ugarskoj većinski naseljenih Srbima u kome su, pretpostavlja se, nekada živeli i Popovići.

Zahvaljujući zaslugama predaka koji su, boreći se na strani Habzburga, bili istaknuti u ratovima protiv Turske (prvenstveno u bici kod Sente 1697. godine), Popovići su i u Ugarskoj uživali status plemićke porodice i bili visoko cenjeni od Cara.

Odrastajući u porodici sa povlašćenim statusom u Monarhiji, Sava Tekelija imao je sve preduslove da postane intelektualcem i osobom najvišeg obrazovanja, od izuzetnog ugleda. Bio je prvi Srbin - doktor pravnih nauka, cenjeni trgovac, prosvetiteljski misionar i dobrotvor, politički i državotvorni vizionar i zagovornik teze da Srbi u Ugarskoj mogu istrajati u težnji ka prisajedinjenu Srbiji samo kroz sopstvene institucije. Njegov interes za sudbinu srpskog naroda naročito je postao naglašen nakon podizanja Prvog srpskog ustanka 1804. godine.

U kontekstu stvaranja srpske intelektualne elite u Habzburškom castrvu, bio je osnivač jedne od najvećih srpskih zadužbina van Srbije – Tekelijanuma, svojevrsnog univerziteta namenjenog usavršavanju najboljih srpskih đaka i studenata, među kojima su se našli i Jovan Jovanović Zmaj, Jakov Ignjatović, Radivoj Kašanin, Kosta Ruvarac, Laza Kostić, Nikola Tesla i mnogi drugi. Tekelijanum je, uz Maticu srpsku (čiji je Tekelija doživotnim predsednikom proglašen), bio središte kulturnog i naučnog života prečanskih Srba u 19. veku. Ova zgrada je i danas na istom mestu u Budimpešti, u ulici Vereš Palne broj 17. Preinačena u moderan hotel, simbolično je obeležena da podseća na srpskog mecenu.

Sava Tekelija umro je u svom rodnom gradu Aradu i sahranjen je u porti Crkve svetog Petra i Pavla, čiji je takođe jedan od ktitora. Nemajući potomke, svu svoju imovinu ostavio je narodu upisavši se time u knjigu najvećih zadužbinara i najsvetlijih likova u srpskoj istoriji.

Ime Save Tekelije danas nose ulice u Beogradu, Novom Sadu, Zrenjaninu, Kikindi, Kanjiži i selu Sanad.