“Lenkin prsten” - manifestacija koja slavi ljubavnu poeziju u rodnom gradu Lenke Dunđerski

Svakog novembra od 2006. godine u Srbobranu se dodeljuje književna nagrada “Lenkin prsten” za najlepšu ljubavnu pesmu na srpskom jeziku, u okviru istoimene manifestacije. Od drugih nagrada se izdvaja po tome što ne nosi ime pesnika, već muze koja je inspirisala Lazu Kostića da napiše svoje najpoznatije delo “Santa Maria della Salute” - Lenke Dunđerski.

U želji da podstaknu književno stvaralaštvo ljubavnih pesama, i da sačuvaju sećanje na najznamenitiju porodicu koja je živela u ovom mestu - Dunđerski, Dom kulture Srbobran ustanovio je nagradu “Lenkin prsten”.

Godinama unazad, u mesecu kada se Lenka Dunđerski rodila i umrla, Srbobran (Južna Bačka, Vojvodina) je mesto okupljanja ne samo pesnika i pisaca, već i ostalih umetnika sa ovih prostora. Osnovni motiv manifestacije je ljubavna poezija, ali se ona s godinama razvijala i širila. Danas se pored književne nagrade u okviru nje organizuju književni konkurs za mlade autore, likovna kolonija, naučni skup…

Tako u nekoliko novembarskih dana i večeri, Srbobran postaje dom stvaralaca - baš u duhu porodice Dunđerski koja je bila pokrovitelj brojnih umetnika i koja je važila za velikog dobrotvora u kulturi krajem 19. i početkom 20. veka.

Prvi dobitnik ove prestižne književne nagrade bio je Matija Bećković za pesmu “Parusija za Veru Pavladoljsku”, a na listi nagrađenih pesnika su i Pero Zubac, Miroslav Aleksić, Vojislav Karanović…

O nominacijama i nagradi odlučuje tročlani žiri koji tokom cele godine prati sve pesme objavljene u književnoj periodici i pesničkim zbirkama.

Ko je bila Lenka Dunđerski

Jelena Lenka Dunđerski bila je inspiracija za, po mišljenju književne kritike, najlepšu ljubavnu pesmu na srpskom jeziku - “Santa Maria della Salute”. Osim što je bila muza i neprežaljena ljubav velikog Laze Kostića, bila je i dobrotvorka i simbol obrazovanja žena u tadašnjoj Vojvodini.

Lenka je bila treća, najmlađa ćerka Lazara Dunđerskog - veleposednika, trgovca, humaniste i čoveka koji je sa svojom porodicom bio jedan od najvećih dobrotvora u kulturi tog doba, poznatog po tome što je podržavao rad pisaca, pesnika i umetnika.

Bila je obrazovana, načitana, a svedočenja tog vremena kažu da je imala prelep glas i talenat za muziku.

“Prema sećanjima, bila je visoka i vitka, smeđe ili plave kose i plavih očiju, umiljata, ljubazna, predusretljiva, uvek elegantna. Nije bila ni najmanje gorda i nikada nije propuštala da siromašne i potrebite pomogne široko i nagradi bogato”, navode u Domu kulture Srbobran.

Umrla je mlada, iznenada, oko svog 26. rođendana, u novembru 1895. godine. Ipak, sve ono što je Lenka bila i čime je i probudila najtananija osećanja u poznatom srpskom pesniku, ostavilo je neizbrisiv trag i sačuvalo uspomenu na jednu od najpoznatijih srpskih porodica toga doba.

“Tad moja vila preda me granu”

Prvi, sudbonosni susret Laze Kostića i Lenke Dunđerski desio se u leto 1891. godine, na imanju porodice Dunđerski. Ona je tada imala 21 godinu, a on 50. Lenkina lepota, njeno držanje i maniri očarali su pesnika, a ni ona nije ostala ravnodušna na njegovu jedinstvenu prirodu i pojavu. Ovaj susret izrodio je platonsku ljubav, koja je narednih meseci i godina postajala sve snažnija. Kostić je nakon što je upoznao napisao i prvu pesmu o njoj (1892), a tri godine kasnije je i objavio pod nazivom „Gospođici L. D. u spomenicu”.
Ipak, tri decenije razlike između njih i to što je Kostić bio veliki prijatelj njenog oca, ali i jaz u staležu i bogatstvu, učinili su da se, kako je i sam pesnik napisao, u njemu bore glava i srce, “pamet i slast”… Borba sa samim sobom trajala je dugo, a konačnu “pobedu” nisu odnele emocije, pa se povukao iz Lenkinog života. “Utekoh mudro, od sreće lud”, napisao je Laza, koji je odlučio da se oženi bogatom naslednicom Julijom Palanački.

Samo dva meseca nakon toga, Lenka je iznenada preminula u Beču. Iako su zvanične informacije da je umrla od tifuzne groznice, nikada potvrđena čaršijska priča je da se zapravo otrovala, dok mnogi veruju da je stvarni uzrok njene smrti tuga zbog neuzvraćene ljubavi.

Lenka je sahranjena nekoliko dana kasnije u porodičnoj kući u Srbobranu.

Večna ljubav u Kostićevoj “labudovoj pesmi”

Da je “Santa Maria della Salute” jedna od najlepših srpskih ljubavnih pesama ikada napisanih mišljenja su mnogi književni kritičari. Nosi naziv po crkvi u Veneciji, koju je Kostić posetio ubrzo nakon što je Lenka preminula, a po kojoj je 20 godina kasnije pesnik i nazvao svoju pesmu.

U 14 strofa koja su u pesniku sazrevale više od 10 godina, utkao je svoje misli i osećanja u potpunosti prenoseći emocije koje su u njemu buktale decenijama. Pesmu je i sam nazvao labudovom - jednom od poslednjih dela pre smrti. Svetlost dana ugledala je 1909. godine, a kako se može naći u literaturi pisana je nekoliko meseci. Kostić ju je završio gotovo pred svoju smrt, a preminuo je 1910. godine.

Pesnik se prvo obraća bogorodici, od koje traži oproštaj jer je kritikovao što se drvo iz Dalmacije koristi za njeno zidanje, a kasnije čitaoce kroz stihove i strofe upoznaje sa tim šta je osetio kada je prvi put video neprežaljenu ljubav, kako se sa osećanjima borio, kako je njena smrt uticala na njega i kako zamišlja da se jednog dana ponovo sretnu tamo gde ništa osim njihove ljubavi neće biti važno.

Srbobran ne zaboravlja svoju Lenku

Gotovo da niko ko zna priču o Lenki i Lazi ne može da pročita pesmu “Santa Maria della Salute” a da ne proživi njihovu ljubav i tugu. Ova pesma je Lenku Dunđerski učinila simbolom večne, neprolazne ljubavi, koja daje smisao pisanju i književnom stvaralaštvu.

Upravo Lenka više od jednog veka inspiriše stvaraoce, a to radi i danas upravo kroz nagrade “Lenkin prsten”. Osim što manifestacija okuplja najlepšu ljubavnu poeziju nastalu između dve nagrade, iznedrila je i brojne prateće programe. Jedan od njih je i likovna kolonija, koja se održava u Domu kulture. Kolonija okuplja slikare u septembru od 2016. godine, a njihovi radovi izlažu se novembra u okviru manifestacije.

Osim što okuplja iskusne, objavljivane autore, cilj “Lenkinog prstena” je i da inspiriše mlade na savremeno ljubavno pesništvo. Tako se od 2021. dodeljuje i nagrada “Lenkino pero” za mlade pesničke talente.

Iste godine, uz podršku Matice srpske organizuje se i naučni skup “Porodica Dunđerski - građanska kultura srpske Vojvodine”. Tema su istorijsko i kulturno nasleđe Dunđerski, koji važe za rodonačelnike građanske kulture u tadašnjoj Vojvodini.

Dom kulture organizuje i “Lenkino sazvežđe - Stazama Dunđerskih” pa u gradovima širom Srbije i šire koji su nekako povezani sa ovom znamenitom porodicom, organizuju večeri posvećene njihovom životu i radu.

Sa idejom da njihova sugrađanka, koja je u Srbobranu živela pre više od celog veka, ne bude zaboravljena, na Trgu slobode u ovoj opštini od 2022. godine stoji statua Lenke Dunđerski. Ovako će sećanje na jednu srpkinju i njenu ljubav koja je obeležila epohu srpskog romantizma biti sačuvano za sve naredne generacije.