Gavrilo Princip | Poreklo naziva ulica

Gavrilo Princip (1894 - 1918) bio je mladi srpski revolucionar koji je ubistvom austrougarskog prestolonaslednika, nadvojvode Franca Ferdinanda, pokrenuo lavinu sudbonosnih društveno-političkih događaja u ovom delu Evrope.

Rođen je 25. jula, u zaseoku Obljaj, u blizini Bosanskog Grahova, kao drugo od čak devetoro dece svojih roditelja, Petra i Marije. Rodivši se u uoči velikog pravoslavnog praznika Sabora svetog arhangela Gavrila, dobio je ime po Bogorodičinom blagovesniku.

Četiri razreda osnovne škole Gavrilo je završio u Bosanskom Grahovu, da bi potom bio poslat u Sarajevo, na dalje školovanje. Pohađajući trgovačku školu, bez naročitog interesovanja da se time u životu bavi, on je u Sarajevu ipak izuzetno zavoleo knjigu i stekao mnoga druga interesovanja.

Ono, ispostaviće se, ključno interesovanje za nacionalnu i slobodarsku svest rodilo se u kući u kojoj je Gavrilo Princip tokom školovanja stanovao i u kojoj je intenzivno drugovao sa Danilom Ilićem, jednim od najistaknutijih članova omladinske revolucionarne organizacije „Mlada Bosna“.

Na krilima ponovo stečene nezavisnosti Srbije, a pod pritiskom neskrivenog ugnjetavanja, ova organizacija zalagala se prvenstveno za oslobođenje Bosne i Hercegovine od austrougarske vlasti (nametnute nakon Berlinskog kongresa 1878. godine), potencijalno ujedinjenje sa Srbijom i stvaranje zajedničke države Južnih Slovena, bez obzira na veru i naciju.

Indoktrinirani idejama političkog anarhizma, a istovremeno suočeni sa brutalnim represalijama austrougarskih anektora širom BiH, pripadnici „Mlade Bosne“ delovali su protiv vlasti stihijski i pobunjenički, uz skrivenu podršku tajnih društava iz Srbije („Crna ruka“), ali bez ozbiljne organizacije i hijerarhije.

Serija neuspelih atentata na austrougarske činovnike, započetih 1908. godine (pucnjem Bogdana Žerajića na tadašnjeg guvernera Bosne i Hercegovine), svoju misiju konačno je ostvarila 28. juna 1914. godine kada je, tokom posete austrougarskog prestolonaslednika Sarajevu, Gavrilo Princip istupio iz svečane povorke i ubio nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju.

Ubistvo pretendenta na tron imperije koja je sebe smatrala naslednicom Svetog Rimskog carstva, za posledicu je imala ništa drugo do gotovo momentalne objave rata Srbiji, koju je Austrougarska, bez ikakvih dokaza, označila kao podstrekača i organizatora atentata.

Svestan posledica hapšenja nakon ovakvog čina, Gavrilo Princip je neposredno nakon atentata pokušao samoubistvo, ali bezuspešno. Uhvaćen je i osuđen na tada maksimalnu kaznu zatvora po habzburškim zakonima, u trajanju od 20 godina.

Interesantno je da ga je smrtne kazne spasila administrativna greška prilikom upisa u knjigu rođenih, na kojoj je kao datum rođenja stajao 25. jun. Kako je austrijski zakon smrtnu kaznu predviđao samo za starije od 20 godina, tako se Gavrilo Princip „izvukao“ streljanja.

Ipak, služeći kaznu u zloglasnom zatvoru Terezin, u današnjoj Češkoj, Gavrilo Princip prošao je veliku torturu tokom četvorogoišnje robije. Mučen, nakon nekoliko neuspešnih pokušaja samoubistva, umro je od tuberkuloze, u svojoj 24. godini.

I dok ga na ovim prostorima jedni smatraju herojem, drugima je zločinac. U kolektivnoj svesti srpskog naroda, ipak, Gavrilo Princip živi kao simbol borbe za slobodu protiv vekovne tiranije okupatora.

S tim u vezi, ime Gavrila Principa danas nosi blizu stotinu ulica u Srbiji.