Kameni mostovi Istočne Srbije | Prirodno nasleđe Srbije

Ne, ovo nije priča o mostovima zidanim od kamena, već o prirodnim kamenim mostovima, takozvanim prerastima, svojevrsnom prirodnom fenomenu koji, istina, možda i nije toliko redak u svetu koliko je njegova pojava atraktivna, nesvakidašnja i na prvi pogled neobjašnjiva.

Najprostije rečeno, radi se o prirodnim stenovitim lukovima većih ili manjih razmera, koji se jasno izdvajaju od okolnog reljefa u vidu kamenih mostova koji se obično pružaju preko neke reke. Most je, u ovom slučaju, svakako samo simbolična odrednica radi lakšeg poimanja ovog atraktivnog geomorfološkog oblika.

O postanku prerasti geografi i geolozi i danas polemišu, a dve teorije izdvajaju se kao najlogičnije.

Prema jednoj od njih, kameni mostovi predstavljaju ostatke prastarih, arhaičnih pećina koje su se, prirodnim procesima, stotinama hiljada godina urušavale i došle do stadijuma da su od njih danas ostali samo delovi tavanica u vidu svojevrsnih tunela odnosno lukova koje danas nazivamo prerastima.

Druga teorija pak polazi od činjenice da su neke stene u prirodi čvršće i otpornije na raspadanje od drugih te da je to razlog zbog kojeg su kameni mostovi, kao čvršće stene, odoleli eroziji i danas štrče u reljefu tako upadljivo u odnosu na svoju okolinu.

Bilo kako bilo, ova atraktivna reljefna pojava pojavljuje se isključivo u planinskim predelima, a u Srbiji je ima čak na nekoliko mesta u njenom istočnom delu. Štaviše, na relativno malom prostoru „karpatske“ Srbije, između Velike Morave, Dunava i Timoka, koncentracija ovih retkih geomorfoloških oblika je najveća u Evropi. Najpoznatije među njima su:

PRERASTI VRATNE, koje se pružaju nad istoimenom rekom u okolini Negotina. Ovo je najlepši primer prerasti u Evropi i, veruje se, jedan od najviših prirodnih kamenih mostova na Starom kontinentu (26 metara). Vratnjanska prerast sastoji se zapravo od tri kamena mosta u nizu - Suve, Male i Velike prerasti. Do prerasti je moguće doći peške, utabanom zemljanom stazom koja od manastira Vratna vodi uzvodno, dolinom istoimene reke.

RAJSKA PRERAST na reci Zamni, nedaleko od sela Plavna, takođe kod Negotina. Ovaj kameni most je slabije pristupačan od ovog gorepomenutog, ali dolazak do njega predstavlja pravu avanturu za svakog ljubitelja prirode jer podrazumeva malo gaženja kroz reku, planinarenja i premošćavanja nekih manjih fizičkih prepreka na tom putu - ništa što gumene čizme i malo fizičke kondicije ne mogu da savladaju.

OSANIČKA PRERAST verovatno je i najdostupnija od svih prethodnih. Nalazi se u ataru sela Osanica, kod Žagubice, u klisuri Osaničke reke čije dolinske strane povezuje praveći svojevrstan tunel, nasred rečne doline, dužine tridesetak metara. Kroz tunel protiče Osanička reka pa su za prolazak kroz isti, takođe, neophodne čizme odnosno nepromočiva obuća.

VALJA PRERAST, nalazi se otprilike na polovini deonice regionalnog puta između Majdenpeka i Rudne Glave. Do prerasti je moguće doći pešačkom stazom dužine oko 1,3 kilometra koja od regionalnog puta vodi do samog kamenog mosta. Valja prerast pruža se nad istoimenom rečicom iznad koje pravi luk visine 48 metara, čime predstavlja najvišu prerast u Srbiji. Spomenik je prirode od izuzetnog značaja i kao lako dostupna jedna od glavnih turističkih atrakcija opštine Majdanpek.

Četiri atraktivna kamena mosta na relativno malom geografskom prostoru su izuzetna prirodna retkost u svetu. Stoga, ukoliko u sebi imate malo avanturističkog duha, radoznalosti i fizičke kondicije, topla preporuka za uzbudljivu (avan)turu po istoku Srbije.