Diana Budisavljević | Poreklo naziva ulica

Diana Budisavljević (1891 – 1978), rođena Obexer, bila je austrijska humanitarka i jedna od najvećih heroina Drugog svetskog rata, čiji je podvig, silom političkih prilika, svesno i nepravedno zapostavljen nakon istog. Bila je udata za uglednog zagrebačkog hirurga, Julija Budisavljevića, jednog od malobrojnih zagrebačkih Srba koji su za vreme NDH bili pošteđeni ubijanja, progona i pljačke imovine.

Elem, nije tajna da je u opštem pogromu nad srpskim stanovništvom u BiH i Hrvatskoj čitava jedna oblast srpskih sela sa Kozare, Korduna i Bosanske krajine, uništena. Sela su spaljena i opljačkana, a preživeli narod poslat u koncentracione i logore smrti širom novouspostavljene NDH. Bezumna akcija etničkog čišćenja nije zaobišla ni decu – desetine hiljada mališana je ubijeno, pokršteno, učinjeno siročićima ili silom razdvojeno od svojih roditelja, uključujući i tek rođene bebe.

U jeku krvavih ustaških akcija, u jesen 1941. Diana Budisavljević saznaje da Jevrejska opština u Zagrebu organizuje pomoć svojim sunarodnicima, istovremeno shvatajući da o srpskoj deci, daleko brojnijoj, nema ko da brine, te da su prepuštena stravičnoj sudbini. Ulažući svoj ugled i (verovatno) zahvaljujući svom austrijskom poreklu, uspeva da formira mrežu saradnika i pomagača, sakuplja dobrovoljne priloge, rizikujući sopstveni život (11 njenih saradnika je ubijeno) odlazi kod ustaških čelnika i moli da se deca oslobode iz logora. Vodi detaljnu evidenciju o poreklu i zdravstvenom stanju svakog deteta ponaosob, ne bi li uspela da ih vrati roditeljima nakon rata. Mnoga od njih su, nažalost, iznurena glađu i bolešću preminula odmah po oslobađanju iz Jasenovca, ali je njih oko 12 000 preživelo, udomljavanjem u hraniteljske hrvatske porodice, katolička prihvatilišta i izbegličke kampove, u kojima su potom snabdevana hranom, lekovima, garderobom i novcem.

A onda stiže oslobođenje. Po nalogu OZNA-e, Diana Budisavljević je primorana da preda svu sakupljenu dokumentaciju novoformiranim komunističkim vlastima. Ne želeći da postane član partije, a kao Austrijanka, ,,buržujka“ i izrazita katolkinja, nije bila podobna za ,,narodnog heroja“, pa je ceo njen rad proglašen zaslugom KPJ. Osim toga, u novoformiranoj socijalističkoj državi, zarad ,,bratstva i jedinstva“ ustaški zločini i Dianine zasluge nisu bili popularna tema. Identifikacija dece i repatrijacija tako nikada nije sprovedena do kraja.

Diana se sa mužem, očajna, vratila u rodni Insbruk i živela povučeno, ne govoreći nikome o svom radu za vreme rata. Preminula je 1978. godine, a njen lični dnevnik, na nemačkom jeziku, sasvim slučajno pronašla je i prevela njena unuka. Delovi ovog dnevnika predstavljaju osnovu nekolicine knjiga napisanih o velikoj heroini Diani Budisavljević, kao i dokumentarnog filma nedavno prikazanog na RTS-u.

Od pre nekoliko godina, dve ulice na beogradskim opštinama Savski Venac i Surčin nose ime Diane Budisavljević.